Wczesna młodość i życie prywatne
Jej prawdziwe imię brzmi Mai Elizabeth Zetterling. Urodziła się 24 maja 1925 roku w Västerås w Szwecji – córka małżeństwa z klasy robotniczej.
Swoją karierę zaczęła w bardzo wczesnym wieku. Mając zaledwie 16 lat występowała już na deskach Królewskiego Teatru Dramatycznego w Sztokholmie, gdzie w przyteatralnej szkole w latach 1942 – 1945 uczyła się na aktorstwa. Zadebiutowała w sztuce P. Lagerkvista Noc świętojańska w przytułku. W 1944 r. wyszła za mąż za Tutte’a Lemkowa, norweskiego aktora i tancerza, z którym miała dwóch synów – Louisa i Etienne’a. Związek nie przetrwał i para rozwiodła się w 1953 roku. Mai wyszła powtórnie za mąż za pisarza i dramaturga Davida Hughesa w Londynie w 1958 r., jednak i to małżeństwo nie przetrwało. Rozwód nastąpił w 1979 roku. Tym samym życie prywatne Mai Zetterling powiela schemat swoich koleżanek po fachu, którym również nie udało się odnaleźć i pozostać w szczęśliwym związku przez całe życie. Zmarła na raka w Londynie w 1994 r. W 1985 r. wydała autobiografię All Those Tomorrows.
Kariera aktorska
W tym samym czasie, gdy Mai występowała na deskach teatru i uczyła się zawodu, pracowała także na planie filmowym. Pierwszym filmem, w którym wystąpiła była komedia Lasse – Maja (1941 r.) w reżyserii Gunnara Olssona.
Jednak za przełomowy moment w jej karierze aktorskiej uważa się trzeci film w jakim wystąpiła – Skandal (1944 r.) w reż. Alfa Sjöberga (scenariusz: Ingmar Bergman), w którym zagrała kontrowersyjną rolę sklepikarki, uwikłanej w związek z uczniem gimnazjum, która zostaje zamordowana przez terroryzującego uczniów nauczyciela łaciny. Film ten odniósł sukces wśród krytyków na całym świecie (dostał nagrodę na pierwszym Festiwalu Filmowym w Cannes) i zaowocował zwróceniem uwagi na Mai przez brytyjskich filmowców.
W wyniku tego zainteresowania w 1946 roku wyjechała do Londynu. Zagrała tam w dramacie Frieda, który odniósł sukces. Jego wynikiem było podpisanie przez nią umowy z brytyjską wytwórnią filmową Rank. Nie zapominiała jednak o Szwecji i w 1948 roku znowu współpracowała z Ingmarem Bergmanem w filmie Musik i marker.
Aż do 1993 roku występowała w filmach – za rolę w Wiedźmach w 1990 roku otrzymała nawet nominację do nagrody Saturn.
Kariera reżyserska
Wątek feministyczny w filmach Mai Zetterling
W latach 60. Mai Zetterling zaczęła realizować swoją drugą pasję – zajęła się mianowicie reżyserią. Wtedy też nawiązała współpracę z telewizją BBC, dla której nakręciła serię dokumentów The Polite Invasion mówiących o problemach Lapończyków i Szwedów. Rok później wyreżyserowała swoje następne filmy: dokument krótkometrażowy Little Lords of Egipt – skupiający się na trudnej sytuacji Cyganów, oraz krótkometrażowy film fabularny The War Game, którego w odróżnieniu od reszty swoich filmów jest także producentką.
The War Game opowiada krótką historię zabawy dwóch małych chłopców – gdy jeden z nich pisze na ścianie „you” (co w tłumaczeniu z języka szwedzkiego oznacza „państwo”) następuje między nimi „zabawa” w walkę o władzę nad nim. Mimo, iż jest to tylko zabawa, chłopcy biegając za sobą w celu przejęcia rewolweru (trudno jest osądzić czy rewolwer jest tylko atrapą, czy bronią prawdziwą znalezioną przypadkowo przez jednego z nich), ostatecznie znajdując się w realnym niebezpieczeństwie, szarpiąc się na szczycie dachu jednego z miejskich wieżowców. Gdy już wydaje się, że nastąpi koniec zabawy, ponieważ obaj są już prawdziwie przestraszeni, jeden z nich ostatecznie zdobywa dominację nad drugim, wykorzystując chwilową słabość kolegi.
Mai Zetterling nie bez przyczyny użyła takiej ironicznej metafory wojny w postaci zabawy dwóch małych chłopców na znanym im podwórzu. To właśnie infantylizacja nadaje filmowi głęboki antywojenny wymiar, potępia maskulinistyczne dążenie do ciągłej walki o władzę i dominację w społeczeństwie.
W 1963 roku Mai Zetterling zdobyła nagrodę Złotego Lwa za The War Game na Festiwalu w Wenecji.
Pierwszym długometrażowym filmem był Zakochane Pary z 1964 roku. Film opowiada historię trzech ciężarnych kobiet oczekujących rozwiązania w klinice. W czasie pobytu wracają pamięcią do wydarzeń z dzieciństwa i młodości, które ukształtowały ich los i osobowości. Angela, która została osierocona w dzieciństwie, wspomina pobyt w domu zaborczej ciotki Petry i lesbijską atmosferę pensji, na której przyszło jej mieszkać. Później zaś wyszła za mąż za znacznie starszego od siebie kochanka ciotki. Wie, że dziecko, którego właśnie oczekuje zacieśni tylko szczególną więź łącząca ją z ciotką. Kolejną dziewczyną jest dawna służąca, Agda. Opowiada o swoich młodzieńczych przygodach, kiedy to została uwiedziona jako nieletnia. Następnie poślubiła mężczyznę, który okazał się być homoseksualistą. Noc poślubną spędziła więc z cynicznym porucznikiem, z którym teraz spodziewa się dziecka. Wreszcie, Adele, nienawidząca swojego prymitywnego męża, rozpamiętuje jedyną według niej radosną chwilę w życiu – przypadkowy romans z nieznajomym młodzieńcem…
Trudniej o bardziej feministyczną tematykę niż przedstawienie kobiet czekających na pojawienie się dziecka. Jednak taka tematyka okazuje się być ówcześnie zbyt śmiało pokazana, dlatego film został zakazany na Festiwalu w Cannes, właśnie z powodu jego obsceniczności (jedynie plakat filmu zostaje doceniony na Festiwalu w Wenecji, gdzie został nominowany do nagrody Złotego Lwa).
Następnym filmem, w którym pojawia się tematyka kobieca jest film Nocne Gry (1966 r.). Film został napisany w oparciu o książkę Zetterling (1966 r.) o tym samym tytule, co później powstały film. Opowiada on historię 35-letniego mężczyzny, który chcąc uporać się ze swoją oziębłością seksualną wraca na parę dni przed swoim ślubem do domu, w którym się wychował. W czasie pobytu przypomina sobie zdarzenia z dzieciństwa, gdy jako 12-latek żył w domu przesiąkniętym perwersyjną atmosferą, a jego zażyłość z matką naznaczona była edypowskim piętnem.
Pomimo, że film ten opowiada losy mężczyzny, postaci kobiet są w tym filmie niezwykle istotne. To one są siłą sprawczą w jego życiu – czy to destrukcyjno – stymulującą jak matka, czy oczyszczającą, jak narzeczona . Główny bohater filmu Jan zawsze zostaje pod wpływem którejś z nich. Elementy Freudowskiej analizy nadają się idealnie do zrozumienia całego filmu.
Również ta produkcja Mai została zabroniona. Tym razem jednak na Festiwalu w Wenecji, powodem zaś stały się szokujące sceny wymiotowania, onanizmu, elementów pedofilii, porodu czy perwersyjnych orgii gości.
Kolejnym filmem Mai był Doktor Glas z 1968 roku. Film został nakręcony w oparciu o powieść Hjalmara Söderberga z 1905 roku i opowiada o psychiatrze pochłoniętym erotyczną obsesją na punkcie młodej żony pastora. Los kobiety kreowany jest tu przez decyzje mężczyzn – jej starego męża, który zostawia ją samą wyjeżdżając w celu poratowania zdrowia, młodego kochanka – który w końcu zostawia ją dla innej – oraz tytułowego Doktora Glasa, który ostatecznie zabija jej męża. Sprowadzona przez całą trójkę do roli obiektu seksualnego pożądania, została tym samym pozbawiona realnego wpływu na swoje życie.
W Doktorze Glasie poruszane są problemy natury moralnej, czy filozoficznej, jak choćby eutanazja, aborcja, czy relatywizmu moralności. Jak zaobserwował krytyk filmowy Derek Elley jest to najbardziej pesymistyczny film Mai Zetterling. Film został nominowany do nagrody Złotej Palmy w Cannes.
Ostatnim filmowym przykładem na wkład Mai Zetterlingi w kształtowanie kina kobiet jaki chciałabym wskazać, jest film Dziewczęta z 1968 roku. Opowiada on (podobnie do Zakochanych Par) historię trzech kobiet – aktorek, które wykonują w trasie objazdowej Lizystratę. Film obrazuje, jak bardzo treść starożytnej greckiej sztuki jest ciągle aktualna i wpleciona w życie bohaterek.
Film niemal w każdej scenie obrazuje jakiś ważny problem społeczny. Mai stawia pytania o rolę kobiety w społeczeństwie, o jej pozycje względem mężczyzn, o traktowanie kobiety wyłącznie w kategorii obiektu seksualnego, o stwarzanie z kobiet ofiar polityki i wojny prowadzonej przez mężczyzn i dla mężczyzn.
Podsumowanie
Mai Zetterling w swojej biografii All Those Tomorrows napisała: “Gdy wyszedł mój pierwszy długometrażowy film, przerażona przeczytałam w jednej z recenzji ‘Mai Zetterling reżyseruje jak mężczyzna.’ Co to miało oznaczać?”
W historii kina wielokrotnie podkreślano męski pierwiastek zawodu reżysera. Miał być to kolejny obszar męskiej hegemonii, w której kobieta – aktorka była sprowadzana wyłącznie do roli pięknego dodatku. Mogło to również spotkać Mai Zetterling, gdyż cieszyła się ona wyjątkowo dużą popularnością właśnie ze względu na swoją aparycję. Gdy jednak zdecydowała się stanąć po drugiej stronie kamery, pisano o niej “Już nigdy nie będzie taka sama w oczach mężczyzn.”. Jak przyznaje w swojej biografii “Wiele lat zajęło mi zrozumienie, że zmiana, którą spowodowałam jest pozytywna i ostatecznie była to moja jedyna słuszna droga.”
Bibliografia:
- Mai Zetteling Filmography & Biography: http://www.FilmDirectorsSite.com, 10.06.2011 r.
- Mai Zetterling Biography: http://www.fandango.com/maizetterling/biography/p117916, 24.05.2011 r.
- Mai Zetterling Biography: http://www.tcm.com/tcmdb/person/212401|104025/Mai-Zetterling/, 26.05.2011 r.
- Mai Zetteling, All Those Tomorrows, Londyn, 1985 r., fragmenty w tłumaczeniu własnym.
- Miles Huddleston, “David Hughes: Author of ‘The Pork Butcher’ and a writer of courage, luminous skill and stylistic elegance”, The Independent, 2005, http://www.independent.co.uk/news/obituaries/david-hughes-484532.html, 26.05.2011 r.
.Licencja pozwala na kopiowanie, rozprowadzanie, przedstawianie artykułu w jego niezmienionej formie (nie można na podstawie tego materiału tworzyć utworów zależnych). Rozpowszechniając artykuł należy podpisać autora. Artykuły oznaczone tą licencją nie mogą być wykorzystywane także w sposób komercyjny.
